Göktürkler, Orta Asya’da büyük bir imparatorluk kurarak Türk tarihinin en önemli devletlerinden biri olmuştur. 6. yüzyılda ortaya çıkan ve ilk kez “Türk” adını resmi devlet ismi olarak kullanan Göktürkler, Asya kıtasında geniş bir egemenlik alanı kurmuşlardır. Çin, Sasani ve Bizans gibi büyük devletlerle diplomatik ilişkiler kurarak askeri ve siyasi alanda büyük başarılar elde etmişlerdir. Bu yazımızda, Göktürklerin kökeninden devlet yapısına, kültürlerinden yıkılış süreçlerine kadar birçok önemli konuyu ele alıyoruz.
Göktürklerin Kökeni ve Kuruluşu
Göktürkler, 6. yüzyılın ortalarında Aşina (Ashina) boyu tarafından kurulmuştur. Türk tarihinin en köklü devletlerinden biri olan Göktürk Kağanlığı, Orta Asya’da Hun ve Juan Juan (Avar) egemenliğinin sona ermesinin ardından bağımsızlığını ilan etmiş ve büyük bir devlet olarak tarih sahnesine çıkmıştır.
Aşina Boyu ve Göktürklerin Ortaya Çıkışı
Göktürklerin kökeni hakkında farklı görüşler bulunsa da en yaygın kabul gören teori, onların Aşina boyuna mensup olduğu yönündedir. Aşina boyu, Göktürk Devleti’ni kurarak bozkırların en güçlü devletlerinden biri haline gelmiştir.
Bumin Kağan ve Devletin Kuruluşu
Bumin Kağan, 552 yılında Göktürk Devleti’ni kurarak Avarlara karşı büyük bir zafer kazanmıştır. Kardeşi İstemi Yabgu ile birlikte batıya doğru genişleyerek İpek Yolu üzerinde önemli ticaret yollarını kontrol altına almışlardır.
Göktürk Devleti’nin Yükselişi ve Genişlemesi
Göktürkler, kısa sürede Asya kıtasında büyük bir güç haline gelerek geniş topraklara yayılmış ve büyük devletlerle rekabet edebilecek bir seviyeye ulaşmıştır.
Doğu ve Batı Göktürk Kağanlıkları
Göktürk Kağanlığı, 582 yılında ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler Çin’in baskısı altında kalırken, Batı Göktürkler bağımsızlıklarını bir süre daha korumuştur. Ancak zamanla her iki kısım da Çin’in egemenliği altına girmiştir.
Diplomasi ve Askeri Güç
Göktürkler, Bizans, Çin ve Sasani İmparatorluğu gibi büyük devletlerle diplomatik ilişkiler kurmuş ve bu devletlerle zaman zaman ittifaklar yapmıştır. Göktürk ordusu, disiplinli yapısı ve etkili savaş stratejileri ile döneminin en güçlü askeri güçlerinden biri olmuştur.
Göktürk Kültürü ve Yaşam Tarzı
Göktürkler, bozkır kültürüne dayalı bir yaşam sürdürmüş ve yazılı edebiyat alanında önemli eserler bırakmıştır.
Göktürk Alfabesi ve Yazıtları
Türk tarihinin en önemli yazılı belgelerinden biri olan Orhun Yazıtları, Göktürkler tarafından bırakılmıştır. Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk yazıtları, Göktürklerin devlet yönetimi, hukuk sistemi ve tarihleri hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.
Göçebe Yaşam ve Ekonomi
Göktürkler, göçebe bir yaşam tarzına sahip olmalarına rağmen ticaret yollarını kontrol ederek ekonomik güçlerini artırmışlardır. At yetiştiriciliği, madencilik ve ticaret en önemli ekonomik faaliyetleri arasında yer almıştır.
Göktürklerin Zayıflaması ve Yıkılışı
Göktürkler, zamanla iç karışıklıklar ve dış baskılar nedeniyle zayıflamış ve devletlerini kaybetmiştir.
Çin’in Baskısı ve İç Karışıklıklar
Göktürkler, Çin’in baskısı altında kalarak 630 yılında kısa bir süre için bağımsızlıklarını yitirmiştir. Ancak Kutluk Kağan önderliğinde 682 yılında II. Göktürk Devleti kurulmuş ve tekrar güçlenmişlerdir.
II. Göktürk Kağanlığı ve Son Dönemler
II. Göktürk Kağanlığı, Bilge Kağan ve Tonyukuk’un liderliğinde en parlak dönemini yaşamış ancak 8. yüzyılın başlarında Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
Sıkça Sorulan Sorular
Göktürklerin tarihi ile ilgili sıkça sorulan sorular şu şekildedir.
Göktürkler hangi yıllar arasında hüküm sürdü?
Göktürkler, 552 yılında kurulmuş ve ilk devletleri 630 yılında Çin egemenliğine girmiştir. II. Göktürk Kağanlığı ise 682 yılında yeniden kurulmuş ve 744 yılında Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
Göktürk Devleti’ni kim kurdu?
Göktürk Devleti’ni Bumin Kağan kurmuştur. Bumin Kağan, 552 yılında Avarlara karşı zafer kazanarak bağımsızlıklarını ilan etmiş ve Göktürk Kağanlığı’nı kurmuştur.
Göktürkler neden ikiye ayrıldı?
Göktürkler, 582 yılında iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri nedeniyle Doğu ve Batı Göktürkler olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler Çin’in baskısı altında kalırken, Batı Göktürkler daha uzun süre bağımsız kalmayı başarmıştır.
Orhun Yazıtları’nın önemi nedir?
Orhun Yazıtları, Türk tarihinin bilinen en eski yazılı belgeleridir. Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk anıtları, Göktürklerin devlet yönetimi, hukuk sistemi ve tarihleri hakkında önemli bilgiler içermektedir.
Göktürkler hangi alfabeyi kullanıyordu?
Göktürkler, kendi adlarıyla anılan Göktürk alfabesini kullanıyorlardı. Orhun Yazıtları da bu alfabe ile yazılmıştır ve Türk dilinin en eski yazılı örnekleri arasında yer almaktadır.
Göktürkler hangi devletlerle mücadele etti?
Göktürkler, Çin, Sasani İmparatorluğu, Bizans ve Avarlar gibi büyük devletlerle mücadele etmiş ve dönemlerinde büyük askeri zaferler kazanmışlardır.
II. Göktürk Kağanlığı nasıl sona erdi?
II. Göktürk Kağanlığı, 744 yılında Uygurlar tarafından yıkılmıştır. Uygurlar, Göktürklerin yerine geçerek Orta Asya’da yeni bir devlet kurmuşlardır.
